Γνωσιακά Λάθη
Τι είναι τα Γνωσιακά λάθη;
Ο τρόπος με τον οποίο σκεφτόμαστε επηρεάζει αναμφισβήτητα τη ζωή μας. Η ερμηνεία που δίνουμε στις καταστάσεις, τα στοιχεία στα οποία την βασίζουμε αλλά και η επιλογή κάποιων στοιχείων έναντι άλλων, παίζουν καθοριστικό ρόλο στην διαμόρφωση της ψυχικής μας ισορροπίας.
Σύμφωνα με τη Γνωσιακή Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία, πολλές φορές, άθελα μας σκεφτόμαστε με τρόπους μη λειτουργικούς αλλά λογικά εσφαλμένους. Συνήθως, δεν είμαστε σε θέση να αντιληφθούμε ότι ο τρόπος της σκέψης μας είναι αυτός που πάσχει και θεωρούμε ως γενική και απόλυτη αλήθεια το παράγωγο αυτής της σκέψης. Τα λάθη αυτά ονομάζονται «Γνωσιακά λάθη» ή «Γνωσιακές διαστρεβλώσεις».
Ο κατάλογος των Γνωσιακών λαθών:
Η σκέψη «όλα ή τίποτα»: Βλέπεις μια κατάσταση σε δύο μόνο κατηγορίες και όχι ως αδιάσπαστη αλληλουχία. Σκέφτεσαι απόλυτα, σα να υπάρχει μόνο το άσπρο και το μαύρο. Εάν κάτι δεν είναι τέλειο το θεωρείς σαν πλήρη αποτυχία.
«Δεν είναι τα μαλλιά μου ωραία, άρα είμαι χάλια».
Η πρόβλεψη του μέλλοντος: Προβλέπεις ότι κάτι αρνητικό θα συμβεί στο μέλλον σαν να κοιτάζεις σε κάποια κρυστάλλινη σφαίρα.
«Θα αγχωθώ αν πάω στο πάρτι».
Η καταστροφολογία: Πιστεύεις ότι κάτι πολύ άσχημο συμβαίνει ή πρόκειται να συμβεί, χωρίς να εξετάζεις αν υπάρχουν και άλλα ενδεχόμενα τα οποία μπορεί να είναι περισσότερο πιθανά και/ ή λιγότερο αρνητικά.
«Αν απολυθώ, θα πεθάνουμε της πείνας».
Η απόρριψη ή η ακύρωση του θετικού: Πιστεύεις αδικαιολόγητα ότι οι θετικές σου εμπειρίες, οι πράξεις σου και οι ικανότητές σου δε μετράνε.
«Ο καθένας θα μπορούσε να το κάνει, δεν έγινε και τίποτα..»
Η συναισθηματική λογική: Σκέφτεσαι ότι κάτι πρέπει να είναι αληθινό επειδή το «νιώθεις» (στην πραγματικότητα το πιστεύεις) τόσο έντονα, αγνοώντας ή ακυρώνοντας τις ενδείξεις που υποστηρίζουν το αντίθετο.
«Νιώθω αποτυχημένος. Πράγματι πρέπει να είμαι πολύ αποτυχημένος».
Βάζοντας ετικέτες: Βάζεις απόλυτες και γενικές ετικέτες στον εαυτό σου ή στους άλλους χωρίς να υπολογίζεις πως οι ενδείξεις μπορεί λογικά να οδηγούν σε λιγότερο καταστροφικά συμπεράσματα.
«Αντί να πεις «Έκανα ένα λάθος», χαρακτηρίζεις αρνητικά ολόκληρο τον εαυτό σου λέγοντας «Είμαι αποτυχημένος/ ανόητος/ ηλίθιος».
Το διάβασμα της σκέψης: Πιστεύεις ότι γνωρίζεις τι σκέφτονται οι άλλοι, αποτυγχάνοντας έτσι να δεις και άλλες περισσότερο πιθανές εναλλακτικές υποθέσεις και δεν κάνεις καμία προσπάθεια για αυτό.
«Μόλις με είδε θα σκέφτηκε ότι έχω παχύνει».
Η υπεργενίκευση: Καταλήγεις σε ένα αρνητικό συμπέρασμα το οποίο κάθε άλλο παρά ανταποκρίνεται στη συγκεκριμένη κατάσταση, χρησιμοποιώντας λέξεις όπως πάντοτε/ ποτέ όταν σκέφτεσαι γι’ αυτό.
«Οι άλλοι πάντα θα βρίσκουν αυτά που λέω βαρετά».
Οι δηλώσεις του «πρέπει»: Έχεις μια συγκεκριμένη και άκαμπτη ιδέα για τον τρόπο που εσύ ή οι άλλοι πρέπει να συμπεριφέρονται και υπερεκτιμάς πόσο κακό είναι το να μην εκπληρώνονται αυτές οι προσδοκίες. Συνήθως όταν δεν ικανοποιείς τα «πρέπει» σου, βιώνεις αισθήματα θυμού, απογοήτευσης και ενοχές.
«Πρέπει να είμαι πάντα σωστός».
Η προσωποποίηση: Συμβαίνει όταν θεωρείς τον εαυτό σου αποκλειστικά υπεύθυνο για την έκβαση ενός -αρνητικού συνήθως- γεγονότος, το οποίο όμως δεν εξαρτάται αποκλειστικά από εσένα. Η προσωποποίηση οδηγεί σε αισθήματα ενοχής, ντροπής και ανεπάρκειας.
«Εγώ φταίω που δεν πήρα προαγωγή».
Η επίρριψη κατηγοριών: Αντίθετα από την προσωποποίηση, θεωρείς τους άλλους υπεύθυνους για τη δική σου διάθεση ή κατάσταση, παραβλέποντας να δεις άλλους πιθανούς παράγοντες ή τη δική σου ευθύνη.
«Όταν μια μητέρα πήρε τον κακό έλεγχο του παιδιού της από το σχολείο είπε: «Τέτοιος τεμπέλης που είναι, με κάνει να φαίνομαι κακή μητέρα», αντί να δει τη δική της ευθύνη και να βοηθήσει πραγματικά το παιδί της».
Τα αυθαίρετα συμπεράσματα: Όπως λέει και το όνομα, βγάζεις ένα συμπέρασμα για μια κατάσταση που δε συνάδει με τα στοιχεία που έχεις μέχρι στιγμής. Συχνά αυτές οι σκέψεις δεν μπορούν να αμφισβητηθούν λόγω του ότι απλά δεν έχουν σχέση με την κατάσταση στην οποία προέκυψαν.
«Μια μητέρα μαθαίνει για το χωρισμό του γιου της και για να τον καθησυχάσει λέει: «Σιγά, μόνο για να πηγαίνεις ταξίδια την ήθελες», χωρίς να έχει στοιχεία για το συμπέρασμα αυτό, αποτυγχάνοντας έτσι να αξιολογήσει την κατάσταση και να βοηθήσει πραγματικά».
Οι δυσπροσαρμοστικές σκέψεις: Προβληματικές σκέψεις που δεν περιέχουν γνωστικές διαστρεβλώσεις. Αυτές οι σκέψεις μπορεί να είναι αληθινές. Ωστόσο, η επιμονή σε αυτές μπορεί να προκαλέσει περισσότερο άγχος και να επηρεάσει την απόδοσή σου.
«Είναι αγχογόνο να μιλάς μπροστά σε κοινό».